Zelfkennis
Daniel Ofman gaat in zijn boeken uit van zelfkennis als de sleutel om effectiever en met meer bezieling met
elkaar te kunnen samenwerken in een wereld waar alles en iedereen met elkaar verbonden is. De kwaliteit van
leiderschap wordt vooral bepaald door de vraag of de persoon zichzelf is en authentiek handelt. Een mooie
manier om jezelf in relatie tot anderen beter te leren kennen is via kernkwadranten.
Kernkwaliteiten
De basis zijn de kernkwaliteiten: eigenschappen die tot het wezen (de kern) van een persoon behoren. Ze
‘kleuren’ een mens: het zijn de specifieke kwaliteiten waar we bij die persoon direct aan denken. Voor die
persoon zelf zijn die eigenschappen vaak zo gewoon dat deze ze niet eens herkent: ‘dat heeft of kan toch
iedereen?’ Kernkwaliteiten zijn uitingen van datgene waar onze bezieling vandaan komt. In die zin zijn het in
eerste instantie geen vaardigheden, maar veeleer eigenschappen waar men zich op af kan stemmen. Het verschil
met vaardigheden is dat die vooral van buiten af aangeleerd zijn, kernkwaliteiten komen van binnenuit. De
omgeving doet er niet toe: de persoon neemt ze overal mee naar toe, hij heeft ze in werk en privé.

Valkuil
De schaduwkant van de kernkwaliteit is de vervorming ervan. Niet het tegenovergestelde, maar het ‘te ver
doorschieten’ van deze kernkwaliteit. We zouden het ‘teveel van het goede’ kunnen noemen. Iemands kracht
wordt dan een zwakte. Te veel behulpzaamheid wordt bemoeizucht, te veel flexibiliteit wordt wispelturigheid, te
veel daadkracht wordt drammerigheid. Wanneer iemand doorschiet in teveel van het goede noemen we dat zijn
‘valkuil’. De valkuil is om deze reden onlosmakelijk verbonden met de kernkwaliteit: de één kan niet zonder de
ander. Dat betekent ook dat men achter vervelend gedrag van de ander (de vervorming) altijd een kernkwaliteit
kan herkennen die te ver is doorgeschoten. Zo kan men vervelend gedrag in een minder negatief daglicht gaan
zien. Door feedback te geven op het gedrag van die persoon, help je de persoon niet te ver door te schieten: als
het lukt om niet te veel van het goede in te zetten, vertoont die persoon immers zijn kernkwaliteit! Andersom kun
je ook zien dat jouw kernkwaliteiten af te leiden zijn van je valkuilen: daar waar potentiële conflicten met de
omgeving te verwachten zijn, wat anderen jou verwijten.

Uitdaging
Wat iemand effectief maakt is het inzetten van kernkwaliteiten in combinatie met zijn uitdagingen. Dit zijn
aanvullende kwaliteiten. Personen die veel daadkracht hebben (kernkwaliteit) moeten dat niet te allen tijde
inzetten, dan wordt het een vervorming en valkuil (drammerigheid). Om dat te voorkomen zal deze persoon de
uitdaging aan moeten gaan om op de juiste momenten geduld te hebben. Beide kwaliteiten zijn dus even
belangrijk: en-en, de één kan niet zonder de ander om effectief te zijn. Vanuit onze kernkwaliteit bezien is het
niet altijd even makkelijk om te zien dat het tegendeel evenveel kwaliteit heeft, sterker nog, dat ze elkaar nodig
hebben om in balans te blijven. De uitdaging is het positief tegenovergestelde van de valkuil (zoals geduld dat is
van de valkuil drammerigheid, zoals ordelijkheid dat is van de valkuil wispelturigheid, en zoals loslaten dat is van
de valkuil bemoeizucht)

Allergie
Dat lijkt toch makkelijk zou je zeggen: je kernkwaliteit en je uitdaging in evenwicht brengen.
Het lastige is dat de meeste mensen allergisch blijken te zijn voor een teveel van zijn uitdaging, vooral als hij die
in een ander persoon herkent. Hij weet er dan geen raad mee, want hij wil te allen tijde voorkomen dat hij op die
persoon gaat lijken waar hij allergisch voor is. De kans wordt groot dat hij zich vastklampt aan zijn kernkwaliteit,
waardoor hij juist in zijn valkuil terecht komt.
Aangezien de kans groot is dat de persoon met de allergie juist weer allergisch is voor deze valkuil, lopen beide
het risico in een uitzichtloos conflict van verwijten en schuld toeschuiven te komen. Gevoelens van afschuw
jegens de ander die jouw allergie vertoont steken de kop op. Ze proberen eventueel zelfs de ander te veranderen
door de eigen kwaliteit nog meer in te zetten, met als gevolg een eindeloze verwijdering van elkaar. Wanneer je
iemand tegenkomt met een eigenschap waar je allergisch voor bent, is de kans groot dat je in je valkuil terecht
komt.

Leermeesters
Maar, waar men zelf allergisch is voor een ander, is er waarschijnlijk te veel van iets goeds dat men zelf juist het
meeste nodig heeft. Je kunt dus het meeste over jezelf leren van die personen waar je het moeilijkst mee om
kunt gaan. Je zou dus eigenlijk verheugd moeten zijn wanneer je iemand tegenkomt waar je allergisch voor bent:
die persoon doet overdreven goed wat jij nog te leren hebt (wanneer je allergisch bent voor passiviteit is je
uitdaging juist de basis van die eigenschap, namelijk geduld; wanneer je allergisch bent voor starheid is je
uitdaging juist de basis van die eigenschap, namelijk ordelijkheid, wanneer je allergisch bent voor
onverschilligheid is je uitdaging juist de basis van die eigenschap, namelijk loslaten)
De mensen waar je allergisch voor bent zijn dan ook je grootste leermeesters! Zij doen slechts teveel van het
goede van wat jij te weinig doet. Het positief tegenovergestelde van je allergie is je kernkwaliteit.

Checken
Wanneer je het kernkwadrant invult, kun je deze op juistheid checken:
▪ Is de uitdaging het positief tegenovergestelde van de valkuil?
▪ Is de kernkwaliteit het positief tegenovergestelde van de allergie?
▪ Is de valkuil het teveel van het goede van de kernkwaliteit?
▪ Is de allergie het teveel van het goede van de uitdaging?
▪ Versterkt de allergie dat je eerder in je valkuil schiet?
▪ Zorgt de uitdaging ervoor dat je kernkwaliteit niet doorschiet in je valkuil?
Je groeit dus door bewust dat gedrag aan te leren dat tegen je gevoel en intuïtie indruist: een beetje van je
allergie aanleren is je grootste uitdaging.

Werken met kernkwaliteiten
Het is niet zo moeilijk voor onszelf en voor anderen aan te geven wat er fout gaat, hoe zaken anders aangepakt
moeten worden, waarom het echt verkeerd is enzovoort. Motiverender en daarom belangrijker is ook stil te
staan bij wat goed is en goed gaat. Waar ligt de kracht van het managementteam, waar zijn we goed in? Wat is
de kwaliteit van de organisaties of klanten waar we veel mee te maken hebben? Ook al ervaren we die kwaliteit op
het eerste gezicht nog niet. Door deze vragen te beantwoorden ontstaat meer inzicht in wie we zijn en wat we
doen. Het dwingt ons te denken aan de kwaliteiten achter het door onszelf, of door anderen, als vervelend
ervaren optreden van mensen of organisaties.
Over het algemeen wordt van de medewerkers in organisaties een opstelling verwacht waarbij zij in de eerste
plaats verantwoordelijkheid nemen voor de eigen motivatie. Zelfkennis wordt daarbij steeds belangrijker.
Uitgangspunt daarbij is dat mensen anderen beter kunnen begrijpen als men zichzelf begrijpt. De eerste
verantwoordelijkheid ligt daarom in het zorgdragen voor de eigen ontwikkeling. Zelfkennis houdt onder andere
in dat je als medewerker je eigen kwaliteiten kent. Naast zicht op positieve kwaliteiten is het ook belangrijk
inzicht te hebben in de mogelijke vervorming van de positieve kwaliteiten. Het leren herkennen van kwaliteiten
is zinvol voor de individuele medewerker. Maar hij of zij maakt deel uit van een organisatie. Ook de organisatie
heeft zijn kwaliteiten én mogelijke vervormingen. Het verkrijgen van inzicht daarin is in de eerste plaats
verhelderend. Daarnaast zal het de slagvaardigheid van de organisatie vergroten.

Checklist 1 “Werken met Kernkwaliteiten”
Om kernkwaliteiten, valkuilen, uitdagingen en allergieën op het spoor te komen kunnen de onderstaande
‘hulpstellingen’ worden gebruikt. Door de stellingen aan te vullen met het voor jezelf (of voor jouw
organisatieonderdeel) van toepassing zijnde trefwoord ontdek je de kwaliteit, valkuil, uitdaging of allergie.

Kernkwaliteiten
+ Anderen waarderen mij om ..
+ Ik vind het heel gewoon om ..
+ Anderen moedig ik aan om ..
+ Van anderen eis ik dat ..
+ In anderen stimuleer ik ..

Valkuilen
– Wat ik bij anderen relativeer is ..
– Anderen verwijten mij dat ik ..
– Ik rechtvaardig mijzelf in ..
– Ik krijg wel eens naar mijn hoofd geslingerd ..
– Onder druk verval ik soms in ….

Uitdagingen
+ Ik mis in mijzelf ..
+ Anderen wensen mij toe dat ik ..
+ In anderen bewonder ik ..
+ Ik ben wel eens jaloers (geweest) op ..
+ Wat ik nodig heb om als mens meer kompleet te zijn is ..
+ Wat ik nodig heb om als mens meer in harmonie te zijn met mezelf is ..

Allergieën
– In anderen verafschuw ik ..
– Anderen vinden dat ik relatiever moet aankijken tegen ..
– Ik word moedeloos van ..
– Ik word woedend om ..
– Ik zou mijzelf verafschuwen als ik ..
– Bij anderen kan ik niet tegen ..
– Bij anderen kijk ik neer op ..

Onder het tabblad Materialen bovenaan deze pagina vind je een voorbeeld van een ingevuld kernkwadrant en een leeg invulblad.

*Termen ontleend aan het model Kemkwadranten van Daniel Ofman en materiaal van Jaap Voig